Geschiedenis van het sponzenduiken op Kalymnos
Kalymnos is door de geschiedenis heen altijd gekend geweest als het eiland van de sponzenduikers. Sponzen werden dan ook al in de oudheid gebruikt en zelfs Plato en Homerus maakten er melding van in hun literatuur.
Je kan je voorstellen dat dat in die tijd geen lachertje was. Er bestonden namelijk nog geen duikuitrustingen en het leven onder water was best gevaarlijk. De kleine vissersboten voeren uit en probeerden de zeebodem af te speuren met een soort buis met glas onderaan om te checken waar de sponzen zich bevonden.
Zodra er sponzen gespot werden op de zeebodem, sprong de duiker naakt in het water met een mes en een grote, zware steen (“skandalopetra” genoemd) rond de nek. Dit om de zeebodem sneller te bereiken en zo meer sponzen per duik boven te kunnen halen. Misschien ben je al eens gaan zwemmen in de Egeïsche Zee en heb je gemerkt dat het de zoutste zee van Europa is? Je blijft gewoon heel gemakkelijk drijven door het zoutgehalte in het water. Duiken was dus extreem moeilijk.
Het zachte goud van Kalymnos
De duikers van Kalymnos waren dan ook geoefend en wereldwijd bekend omdat ze zo lang hun adem konden inhouden, dit wel 3 tot 5 minuten. Van kindsaf werden ze hierop getraind. Zo konden ze ongeveer tot 30 meter diepte duiken. Er gebeurden veel ongevallen en veel duikers overleefden de vangst niet.
Ondanks alle gevaartes en het harde werk, bracht deze manier van duiken zo veel sponzen (het zachte goud) naar Kalymnos, dat de handel explodeerde rond 1800. Veel van de sponzenhandelaars werden erg rijk en dit is nog steeds te merken aan de stijl van sommige huizen in Pothia. Zo kreeg het eiland ook veel invloed; kunst en cultuur bloeiden op.
Duikuitrusting
Met de komst van de eerste duikuitrustingen zag het leven er voor de plaatselijke bevolking oorspronkelijk dus heel rooskleurig uit. Het betekende dat ze veel dieper konden duiken EN veel langer onder water konden blijven. Er werd namelijk zuurstof naar beneden gepompt van aan boord van het schip. De duikuitrustingen waren extreem zwaar en onhandig, ze werden in het Grieks “Skarfandro” genoemd. Op die manier kon men 70 meter diepte bereiken. De kwaliteit en stevigheid van de sponzen verbeterde al naar gelang hoe diep de sponzen gevonden werden. Hoe meer waterdruk ze moesten weerstaan, hoe steviger ze waren.
Duikersziekte
Deze manier van duiken zorgde echter voor nog meer ongevallen en doden. In die tijd was de “duikersziekte” immers nog niet gekend. De duikers probeerden hoe langer hoe dieper te duiken en langer onder water te blijven. Van decompressie had men nog niet gehoord. De symptomen zoals hevige pijn, verlamming en uiteindelijk de dood beangstigden de duikers en de rest van de bemanning aangezien niemand wist wat het veroorzaakte.
Zwarte weduwen
Zo verloren meer dan 10.000 duikers het leven en meer dan 20.000 raakten gehandicapt. Het eiland werd toen ook het eiland van de zwarte weduwen genoemd. Vrouwen kleedden zich in het zwart bij een sterfgeval. Telkens als de schepen terugkwamen van de sponzenzoektocht, stond de haven vol vrouwen en kinderen, die wachtten op de terugkeer van hun partner of vader. De schepen moesten ook hoe langer hoe verder uitvaren aangezien de sponzenpopulatie in de buurt van het eiland begon te slinken. Ze bevoeren de Egeïsche en Mediterraanse Zee en bereikten zelfs Tunesië, Libië, Egypte, Syrië en Libanon. De bemanning bleef ongeveer 6 maanden weg.
Elke familie had wel vaders, zonen of broers of andere familieleden die verlamd raakten of nooit meer thuis kwamen van het sponzenduiken. Dit veroorzaakte grote angst onder de bevolking en tegen het einde van de 19de eeuw gingen de vrouwen ten rade bij de Sultan. Die periode bezetten immers de Ottomanen de eilanden van de Dodekanesos. Ze vroegen hem de duikuitrusting te verbieden, wat ook zo geschiedde in 1882. De winsten kelderden samen met de vangst en ongeveer 4 jaar later deed de uitrusting terug zijn intrede samen met de gevolgen.
Decompressie
Pas in de 20ste eeuw begreep men hoe deze ziekte ontstond en begon men de duiktijden en diepte te meten. De eerste werkbare decompressietabel was pas beschikbaar rond 1910. De overlevingskansen van de duikers stegen terug. Toch konden zeker niet alle ongevallen voorkomen worden aangezien de eerste tabellen niet spraken van meerdere duiken per dag. De duikers gingen immers herhaaldelijk het water terug in.
Het sponzenduiken bracht veel weelde naar het eiland, maar eiste daarvoor heel veel levens. In het begin profiteerden enkel de handelaars van deze rijkdom, maar deelden het nadien met de hele bevolking. Met het geld van één van de rijke sponzenhandelaars, Nikolas Vouvalis, werd namelijk ook het ziekenhuis op Kalymnos opgericht.
In de jaren ‘80 echter kreeg de sponzenpopulatie te maken met een onbekende ziekte waardoor heel veel sponzen afstierven. Men weet niet precies waarom, maar het zou kunnen komen door de verandering van de watertemperatuur door de opwarming van de aarde.
Emigratie
Na de wereldoorlogen en het verlies van hun grootste bron van inkomsten, trokken veel inwoners van Kalymnos, Simi en Chalki weg naar Australië en Amerika waar men onder andere ook nog parels kon duiken. Voor de grote emigratie woonden er op het eiland wel een 24.000 inwoners. Zo kwam er een groep van ongeveer 500 duikers terecht in Tarpon Springs, Florida. Na de tweede wereldoorlog was er van het sponzenduiken bijna niets meer over. In die tijd weigerde Australië om nog samen te werken met Japanse duikers voor de parelindustrie en zo trok een groot deel van de bevolking van Kalymnos naar daar. Zo konden ze nog steeds geld verdienen met waar ze goed in waren: duiken.
Door de moderne duikpakken is het leven van de duikers een stuk aangenamer geworden maar het blijft een gevaarlijk beroep.
(Be)handeling van de sponzen
De verdere behandeling van de sponzen gebeurt nog steeds op Kalymnos. Je kan het reinigen, bijsnijden en kleuren bekijken in veel van de sponzenwinkels in Pothia, de hoofdstad. Wereldwijd duikt men nu naar sponzen, maar de kwaliteit van de sponzen is op Kalymnos wereldwijd bekend en gegeerd.
Kalymnos is nu nog steeds een eiland dat duikers uitnodigt als enige Griekse eiland met een officiële duikschool en decompressiekamer. Het eiland is trots op zijn geschiedenis en stelt dit tentoon in het museum in Pothia. Een prachtig museum met een privé-collectie bevindt zich ook in Vlychadia. Stavros Valsamidis, een duiker in hart en nieren, gestorven tijdens het duiken, verzamelde bijna al zijn gevonden stukken in dit wonderbaarlijke museum.
Wat is een natuurlijke spons?
Sponsdieren
Sponsdieren of Porifera zijn primitieve meercellige dieren die zich vastzetten op de bodem van zeeën en oceanen tot ongeveer 8,5 km diepte. Ze vangen hun voedsel door water te filteren. Het is een heel simpele levensvorm. Het zijn meercellige kolonies van micro-organismen met een skelet. Ze hebben echter geen spieren, zenuwen of gevoelscellen. Daardoor bestond lang de onduidelijkheid of een spons nu een dier of een plant is.
Er zijn meer dan 8000 soorten sponzen bekend van 3 mm tot 3 meter hoog, maar de meesten zijn niet geschikt als badspons. Ze behoren tot de oudst bekende dieren. Slechts weinige sponzen zijn bekend in zoet water te groeien. De voortplanting van de sponzen is heel verschillend per soort, maar de meesten groeien terug aan indien men een stuk achterlaat op de zeebodem.
Het skelet van deze dieren bestaat uit spongine , een hoornachtige stof die verwant is met zijde.
Reiniging van de spons
Als badspons wordt enkel het skelet van bepaalde sponzensoorten gebruikt. Net uit het water ziet zo een spons er dus net zo uit als een grote zwarte meloen. Dit membraan dat zich rondt het skelet bevindt, zit vol met een witte vloeistof die er uit ziet als melk. Als de sponzen uit het water komen, zitten ze dan ook nog vol met steentjes en schelpjes. Aan boord nog, reinigt de bemanning de sponzen door ze grondig te spoelen met zeewater. Intussen trappelt men op de sponzen met blote voeten om zo onreinheden te verwijderen. Door ze te kneden, uit te spoelen en in de vochtige lucht te laten liggen, worden de sponzen van hun cellen bevrijd zodat enkel het spongine skelet overblijft. Dit verleent de spons zijn elasticiteit en heeft het vermogen om grote hoeveelheden water op te zuigen.
Verschil tussen bruine en gele sponzen
In de sponzenwinkels zie je bruine en gele sponzen liggen. De bruine kleur is de natuurlijke en de gele sponzen worden nog verder behandeld. Ze worden gebleekt, te vergelijken met het blonderen van haar. Hierdoor verliest ook de spons veel van de sterkte, veerkracht en houdbaarheid.
Alle sponzen worden behandeld met een soda-oplossing. Een fel verdunde zoutzuuroplossing zorgt ervoor dat de kalk oplost. Dan wast men ze zorgvuldig uit.
De gele sponzen worden nog verder gebleekt met een zwavelzure oplossing.
Daardoor worden ze ook heel zacht en zien ze er voor de klant ook direct een stuk mooier uit.
Kwaliteit van een spons
De goedkoopste sponzen komen echter niet uit de buurt van Kalymnos maar onder andere van de Bahama’s en hebben een minderwaardige kwaliteit. Ze zijn gemakkelijk te breken en gaan niet lang mee.
Daarbij geldt ook: hoe dieper men de spons vindt, hoe kleiner de poriën, hoe sterker de kwaliteit. De Griekse sponzen zijn bekend als de beste in de wereld, wat waarschijnlijk ook veel te maken heeft met de waterkwaliteit en temperatuur.
De bruine, natuurlijke sponzen kan men gemakkelijk met goede verzorging meer dan 10 jaar behouden en zijn dus erg milieuvriendelijk.
Gebruik van een natuurlijke spons
Je kan natuurlijke sponzen benutten voor alles waarvoor men nu ook synthetische sponzen gebruikt. Vanzelfsprekend is een natuurlijke spons veel aangenamer voor de huid. Vooral voor mensen die heel gevoelig zijn aan allergieën. Sommige fans kopen speciaal natuursponzen om hun auto te wassen, aangezien de sponzen veel zachter zijn.
De “olifantenoren” gebruikt men voornamelijk als decoratie of ze worden verknipt en in kleine stukken verkocht omdat ze erg zacht zijn. Ze bevinden zich op grotere diepte, zijn ontzettend sterk en kosten dus ook danig meer. Deze worden meestal gebruikt om het gezicht te reinigen zoals bijvoorbeeld het verwijderen van make-up.
Veel mensen nemen de sponzen mee om als decoratie te dienen in de badkamer. Ze zijn ook erg populair in wellnesscentra.
Vroeger gebruikte men deze sponzen ook in de chirurgie om wonden zuiver te maken en etter te verwijderen. Ook als waterfilter werden ze ingezet.
Maandverband bestond toen ook nog niet en door het grote absorptievermogen was ook dit een natuurlijke oplossing. Sommige milieubewuste vrouwen gebruiken ze nog steeds, ook als een soort tampon. Zeker is dat het veel natuurlijker is dan een synthetisch equivalent. Ze zijn uitwasbaar en herbruikbaar en veroorzaken geen ontstekingen.
Er werd me ook verteld dat het op die manier ook gebruikt werd als voorbehoedsmiddel. 🙂
De enzymen die in de spons voorkomen, zijn antibacterieel en stoppen schimmelgroei. Daardoor zijn de niet gebleekte sponzen vrij van gifstoffen en hypoallergeen. De ontelbare poriën zorgen voor een hoge absorptie. Hieraan heeft het dier ook zijn naam te danken.
Zelf vind ik het een zalige spons om te douchen.
Verzorging van de spons
Indien je ze na elk gebruik mooi uitspoelt, de zeep verwijdert, kan je ze echt jaren houden. Af en toe was ik ze mee in de wasmachine op de laagste temperatuur, met een kort programma en met weinig zeep.
De kalk verwijderen kan je ook op een natuurlijke manier door ze in water met een beetje azijn te laten weken. Spoel ze hierna goed uit.
Prijs van een spons
De prijs van de sponzen is afhankelijk van de grootte want zo een gigantische spons doet er jaren over om zo te groeien. Ook de vindplaats speelt een grote rol. Exotische sponzen zijn goedkoper aangezien ze ook veel minder stevig zijn en dus minder lang mee gaan.
Kwaliteitssponzen zijn misschien duurder in aankoop dan een synthetische spons maar ze gaan dan ook veel langer mee.
Het is dan ook HET souvenir bij uitstek om mee te brengen van je vakantie. Het weegt niets en breekt niet in je koffer.
Lees je graag meer over Kalymnos, bekijk dan zeker ook deze post:
https://www.doyoureadme.eu/bijzonderheden-op-kalymnos/
https://www.doyoureadme.eu/plaatsen-op-kalymnos/
Voor meer foto’s kan je terecht in de fotogalerij:
